ชำแหละอนาคตไทย ถ้าฐานประชากรเริ่มเป็น ปิรามิดกลับหัว !

ปิรามิดกลับหัว …ฟังดูเป็นเรื่องฝืนธรรมชาติเสียจริง ๆ อะไรก็ตามที่มีลักษณะเป็นปิรามิดกลับหัวคงจะไม่ดีแน่ ถ้าฐานประชากรเริ่มเป็นปิรามิดกลับหัว แล้วจะส่งผลกระทบอะไรในภาพรวม อนาคตเศรษฐกิจจะเป็นอย่างไร และที่สำคัญ เกี่ยวอะไรกับชีวิตความเป็นอยู่ของคนไทยทั่ว ๆ ไปหรือไม่

ก่อนอื่นต้องเข้าใจคำว่า ปิรามิดกลับหัว ให้ชัดเจนก่อน แท้จริงแล้วในทางสถิติปิรามิดประชากรกลับหัวนั้นเป็นไปไม่ได้และไม่มีอยู่จริง แต่เป็นคำที่เรียกกันติดปากกันมา ปิรามิดประชากรนั้นมีอยู่ 4 แบบ สามารถอธิบายเร็ว ๆ แบบให้เข้าใจในภาพรวมคือ

• ปิรามิดขยายตัวคือประชากรมีอัตราการเกิดมากกว่าอัตราการตาย
• ปิรามิดคงที่คือประชากรมีอัตราการเกิดและตายเพิ่มขึ้นอย่างช้า ๆ ลักษณะฐานปิรามิดจึงแคบลง
• ปิรามิดเสถียร คืออัตราการเกิดและตายเท่ากัน
• ปิรามิดหดตัว คืออัตราการตายมากกว่าการเกิด ลักษณะปิดรามิดฐานจะแคบป่องกลาง

เมืองไทยเรานั้นถือว่ายังไม่น่าห่วงนักในแง่เศรษฐกิจและการพัฒนาประเทศ เพราะเมืองไทยเราอยู่ในประเภทปิรามิดคงที่ คือเกิดการตายต่ำและคงที่ หมายความว่าหากอัตรานี้ไม่มีการเปลี่ยนแปลงใด ๆ ลักษณะปิรามิดก็จะยังคงเป็นปิรามิดอยู่ ไม่ได้คว่ำหัวลงแต่อย่างใด

แต่มีปัจจัยทางจิตใจหลายอย่าง ที่ทำอาจทำให้ลักษณะของปิรามิดประชากรของไทย รวมถึงของโลกเปลี่ยนแปลงไปในทางที่อัตราการเกิดมีน้อยกว่าอัตราการตาย ซึ่งจะทำให้ปิรามิดมีลักษณะฐานแคบ ป่องกลาง เมื่อเวลาผ่านล่วงเลยไปสิบปี ประชากรล่วงเลยขึ้นตามวัย ประชากรคนที่เคยอยู่ตรงที่ป่องกลางนั้นก็เข้าสู่วัยชรา ที่ไม่ตายง่าย ๆ เพราะวิทยาการทางการแพทย์ ทำให้ส่วนยอดของปิรามิดกว้างขึ้น ในขณะที่ประชากรช่วงแรกเกิดน้อยลง หลายประเทศที่ประสบปัญหาปิรามิดประชากรหดตัว เช่น สิงค์โปร์ เยอรมัน และสวีเดนนั้น รัฐบาลต่างออกมาตรการส่งเสริมให้ประชากรมีบุตรกันให้มากขึ้น ตั้งแต่ให้สิทธิพิเศษสำหรับผู้มีบุตรอย่างมากมาย ไม่ว่าจะเป็นคนแรกหรือคนที่สอง สิทธิพิเศษทั้งเรื่องภาษี สวัสดิการเรื่องเรียน และอื่น ๆ อีกมาก บางประเทศอย่างเยอรมัน ฝรั่งเศสและสวีเดน ถึงขั้นออนแอร์หนังผู้ใหญ่ทุกคืนวันศุกร์เสาร์หลังเที่ยงคืนกันเลยทีเดียว ด้วยเหตุเรื่องฐานประชากรเป็นเรื่องความสำคัญระดับชาติ

ปัญหาเหล่านี้มักไม่เกิดในประเทศกำลังพัฒนาหรือด้อยพัฒนา แต่กลับเริ่มส่งเค้าเกิดปัญหาขึ้นในประเทศไทย เนื่องด้วยประเทศไทยเป็นสังคมลักษณะผสม คนรวยมีมาก คนปานกลางกึ่งรวยมีเยอะ คนหาเช้ากินค่ำมนุษย์เงินเดือนมีเยอะที่สุด แต่ด้วยลักษณะการยกย่องคนรวยคนมีหน้ามีตาในสังคมของคนไทยนี้เอง ที่ทำให้คนหาเช้ากินค่ำและมนุษย์เงินเดือนทั้งหลาย ยึดเอามาตรฐานการเลี้ยงดูลูกคุณภาพระดับพรีเมี่ยมที่อาจเหมาะกับคนมีเงินเท่านั้น มาใช้กับการเลี้ยงดูลูกของตนเอง พ่อแม่ทุกคนย่อมอยากให้สิ่งที่ดีที่สุด แต่ก็ต้องคำนึงถึงความจริงที่ว่าสิ่งที่ดีที่สุดเหล่านั้นเป็นภาพลวงตาหรือไม่ และเหตุผลที่เราต้องการนำสิ่งที่ดีที่สุด (มักราคาแพง) มาเป็นมาตรฐานในการตัดสินใจมีลูกสักคน อาจทำให้เราตัดสินใจผิดได้ เหตุเพราะกลัวเรื่องค่าใช้จ่ายในการมีลูกนั่นเอง

เมื่อทราบข้อเท็จจริงเรื่องฐานประชากรและลักษณะปิรามิดแล้ว เราจะได้ไม่ตกใจกับคำว่าปิรามิดกลับหัว เพียงแต่ต้องเตรียมรับมือกับความเปลี่ยนแปลงต่าง ๆ เกิดขึ้น ทั้งในแง่ของสังคม การบริการ สวัสดิการรัฐ และเศรษฐกิจ สิ่งที่เปลี่ยนแปลงจะหมายถึงทุก ๆ ส่วนทุก ๆ มิติรอบตัวเราเลย ไม่ว่าจะเป็นทางเดิน สินค้าและบริการ รถยนต์ การเดินทาง กฎหมาย กฎระเบียบข้อบังคับ ฯลฯ หากพิจารณาในแง่เศรษฐกิจเพียงอย่างเดียวแล้ว ไม่ได้มีผลกระทบเป็นตัวเลขชัดเจนในปัจจุบันและในอนาคตอันใกล้นี้อย่างชัดเจน เหตุเพราะการดำเนินไปของเศรษฐกิจมักมีตัวเลขและปัจจัยอื่นที่มีผลกระทบมากกว่าเป็นตัวกำหนด แต่การมีปิรามิดประชากรที่ไม่สมดุลจะเป็นตัวส่งผลกระทบในแง่การถูกจำกัดความเติบโตของเศรษฐกิจของประเทศนั้น ๆ มากกว่า ถ้าปัจจัยในการเติบโตทางเศรษฐกิจของไทยและของโลกยังยึดตามหลักเกณฑ์และวิธีการตามแบบยุคปัจจุบัน ปิรามิดแบบกลับหัวจะสร้างความปั่นป่วนในระบบเศรษฐกิจอย่างมาก แต่โลกเราและมนุษย์มักหาวิธีรับมือได้เสมอ เพราะถ้าเทรนด์หรือแนวโน้มของโลกใหม่อย่างไรเสียอายุคนเราก็จะยาวนานมากขึ้น อายุที่ยืนนานมาจากคุณภาพชีวิตที่ดีมากขึ้น คนวัยทำงานวัยต้น ๆ ก็รู้จักเตรียมตัวให้พร้อมเพื่อเข้าสู่วัยชรากันแต่เนิ่น ๆ การรู้จักคิดวางแผนหาข้อมูลเพื่อการอยู่รอดจะทำให้เราอยู่ได้อย่างไม่ต้องเป็นกังวลไปเกินกว่าเหตุ

ความกังวลที่ว่าจะไม่มีคนวัยทำงานจะหมดไป เพราะในเมื่อโลกยังมีอัตราการเกิดของประชากรแบบในปัจจุบัน ประชากรคงจะล้นโลกจริงตามคาดในอีกร้อยปีข้างหน้า ถ้าคำว่าคนวัยทำงานในความรับรู้ของเราคือชายหนุ่มกำยำพร้อมแรงงานเต็มสูบแล้วล่ะก็ ไม่ต้องห่วงแต่อย่างใด การทะลักทะล้นแรงงานที่เรียกว่า Labor มีมาให้ใช้งานกันได้อย่างไม่หวาดไม่ไหว เพียงแต่ขอให้เพิ่มคนทำงานกลุ่มอื่น ๆ ลงไปในสารบบความคิดของเราด้วย ว่าคนวัยทำงานไม่ได้มีแต่ชายหนุ่มอายุ 20-25 เท่านั้น แต่คนอายุ 50 ก็เป็นแรงงานที่เป็นตัวขับเคลื่อนทางเศรษฐกิจได้เช่นกัน การอิมพอร์ตแรงงานไทยไปซาอุ การต้องการแรงงานเก็บผลไม้ในสวีเดน การต้องการแรงงานประมงพม่าของชาวประมงไทย เป็นการบอกให้เห็นถึงการปรับตัวทางเศรษฐกิจ เพราะผู้ประกอบการย่อมหาทางออกให้ตัวเองได้เสมอ สิ่งที่เราประชาชนทั่วไปต้องรับมือ กลับไม่ใช่ความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ แต่เป็นมิติทางสังคมมากกว่า