สินสมรส คืออะไร แบ่งยังไงเมื่อหย่า ตามกฎหมาย

จากข้อมูลของสำนักงานสถิติแห่งชาติระบุว่า ในปี 2564 มีคู่สมรสจดทะเบียนหย่าร้างกันทั้งสิ้น 118,337 คู่ เพิ่มขึ้นจากปีก่อนหน้า ซึ่งมีสาเหตุมาจากหลายปัจจัย ไม่ว่าจะเป็น ปัญหาความขัดแย้งในครอบครัว ปัญหาการเงิน ปัญหาความซื่อสัตย์ต่อคู่สมรส หรือแม้กระทั่งมีคนอื่นเข้ามาเกี่ยวข้อง ทำให้สามีภรรยาหลายคู่ตัดสินใจหย่าร้าง สิ่งที่หลายคนกังวลคงหนีไม่พ้นเรื่องของการแบ่งสินสมรส ซึ่งเป็นเรื่องละเอียดอ่อน และต้องทำความเข้าใจกับกฎหมายที่เกี่ยวข้อง ในบทความนี้เราจะพามาไขข้อข้องใจกันว่า สินสมรส คืออะไร แบ่งยังไงเมื่อหย่า หากพร้อมแล้วไปดูกะนเลย

สินสมรส คืออะไร แบ่งยังไงเมื่อหย่า

วันนี้เราจะมาทำความรู้จักกับคำว่า “สินสมรส” และวิธีการแบ่งสินสมรสเมื่อหย่าร้างกันอย่างถูกต้องตามกฎหมาย เพื่อเป็นแนวทางในการดำเนินการให้คู่สมรสได้รับความเป็นธรรมจากการแบ่งสินสมรส

ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ บรรพ 5 มาตรา 1471 ได้นิยามคำว่า “สินสมรส” หมายถึง ทรัพย์สินของสามีภริยาที่ได้มาระหว่างสมรสด้วยประการใดๆ ก็ตาม เว้นแต่เป็นสินสมบัติของตนฝ่ายเดียวตามมาตรา 1472

ในทางกฎหมายจึงให้ความหมายว่า สินสมรส คือทรัพย์สินที่สามีภรรยาได้มาในระหว่างการสมรสไม่ว่าจะได้มาโดยวิธีใดก็ตาม เช่น แต่งงานใหม่ได้รับมรดกหรือของขวัญจากญาติ ทรัพย์สินจากการประกอบอาชีพ รายได้ค่าจ้าง เงินปันผล เป็นต้น ทรัพย์สินเหล่านี้ถือเป็นสินสมรสที่ต้องนำมาหารรวมและแบ่งปันกันเมื่อสามีภรรยาหย่าร้าง

อย่างไรก็ตาม ทรัพย์สินบางอย่างไม่ได้ถูกนับรวมอยู่ในสินสมรส ซึ่งระบุไว้ในมาตรา 1472 ได้แก่

1. 1. ทรัพย์สินที่ได้มาก่อนสมรส
   2. ทรัพย์สินที่ได้รับมาโดยพินัยกรรมหรือการให้โดยเจตนาให้เฉพาะตัว
   3. ทรัพย์สินที่ได้มาเพื่อใช้สอยตามสมควรแก่ฐานานุรูป
   4. ทรัพย์สินที่ได้มาจากการใช้ประโยชน์ในสินสมบัติของตนฝ่ายเดียว
   5. ค่าทดแทนเพื่อความเสียหายส่วนตัว

ดังนั้น ทรัพย์สินที่มีลักษณะตามมาตรา 1472 นี้จะไม่ถือว่าเป็นสินสมรส แต่เป็น “สินสมบัติของตนฝ่ายเดียว” ซึ่งฝ่ายใดมีสิทธิ์ครอบครองเพียงฝ่ายเดียว

การแบ่งสินสมรสเมื่อหย่าร้าง เมื่อคู่สมรสมีการหย่าร้างกันตามกฎหมาย สินสมรสย่อมต้องถูกนำมาแบ่งให้แก่สามีภรรยาอย่างเท่าเทียมกัน อย่างไรก็ตามหากทั้งสองฝ่ายตกลงกันไม่ได้ว่าจะแบ่งสินสมรสอย่างไร ศาลก็มีอำนาจที่จะสั่งให้มีการแบ่งสินสมรสได้ โดยจะดูหลักเกณฑ์ดังนี้

• นับรวมสินสมรสทั้งหมด 

ก่อนอื่นต้องมีการรวบรวมทรัพย์สินทั้งหมดที่ถือเป็นสินสมรส ซึ่งอาจประกอบไปด้วย บ้าน ที่ดิน รถยนต์ เงินในบัญชี หุ้น พันธบัตร ทรัพย์สินเครื่องใช้ต่างๆ และทรัพย์สินอื่นๆ ที่คู่สมรสได้มาระหว่างการสมรส รวมถึงหนี้สินที่เกิดขึ้นระหว่างการสมรสด้วย

• หักสินสมบัติของตนฝ่ายเดียว

หลังจากนับรวมสินสมรสแล้ว ขั้นตอนต่อมาคือการหักสินสมบัติของตนฝ่ายเดียวตามมาตรา 1472 ออกไปจากกองสินสมรส เช่น ทรัพย์สินที่แต่ละฝ่ายมีอยู่ก่อนแต่งงาน ทรัพย์สินที่ได้รับมรดกหรือของขวัญเฉพาะตัว เป็นต้น สินสมบัติเหล่านี้จะยังเป็นกรรมสิทธิ์ของฝ่ายนั้น ไม่ต้องนำมาแบ่งปันกับอีกฝ่าย

• แบ่งสินสมรสที่เหลือออกเป็นส่วนเท่าๆ กัน 

หลังจากหักสินสมบัติของตนฝ่ายเดียวออกไปแล้ว ทรัพย์สินที่เหลือจากนั้นจะถือเป็นสินสมรส ซึ่งต้องนำมาแบ่งออกเป็น 2 ส่วนเท่าๆ กันให้แก่สามีและภรรยา นอกจากนี้กฎหมายยังกำหนดให้ศาลสามารถกำหนดให้ทรัพย์สินแต่ละรายการอยู่เป็นของฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งแต่ผู้เดียวก็ได้ แต่ต้องมีการเสมอภาคคู่สมรสทั้งสองฝ่าย

• คำนึงถึงความยุติธรรมและเหตุผลอันสมควร 

ในการแบ่งสินสมรส ศาลจะต้องคำนึงถึงความยุติธรรมและความเป็นธรรมระหว่างสามีภรรยา โดยสามารถเบี่ยงเบนจากการแบ่งสินสมรสออกเป็น 2 ส่วนเท่ากันได้ ถ้าหากมีเหตุผลอันสมควร เช่น คู่สมรสฝ่ายใดเป็นฝ่ายประกอบการงานและหารายได้เข้ามาในครอบครัว ขณะที่อีกฝ่ายไม่ได้ทำงานและเป็นแม่บ้าน ศาลอาจใช้ดุลพินิจแบ่งสินสมรสให้แก่ฝ่ายที่มีรายได้น้อยกว่ามากกว่าอีกฝ่ายได้

ทั้งนี้ในทางปฏิบัติ ถ้าสามีภรรยาสามารถตกลงกันได้ว่าจะแบ่งสินสมรสอย่างไร ก็สามารถดำเนินการตามนั้น แต่หากไม่สามารถตกลงกันได้ ศาลก็จะเป็นผู้วินิจฉัยคดีแบ่งสินสมรสให้ตามหลักเกณฑ์ดังกล่าว

เรื่องการแบ่งสินสมรสถือเป็นประเด็นที่สำคัญหลังจากหย่าร้าง เพราะจะสะท้อนให้เห็นถึงความเป็นธรรมของการรับรู้และตัดสินใจร่วมกันในระหว่างชีวิตคู่ ดังนั้นทั้งสามีและภรรยาควรศึกษากฎหมายและหลักเกณฑ์ต่างๆ ให้ดี เพื่อไม่ให้เกิดข้อพิพาทหรือเกิดความรู้สึกว่าถูกเอารัดเอาเปรียบจากการแบ่งสินสมรส

กรณีเพิ่มเติมเกี่ยวกับ การแบ่งสินสมรสเมื่อหย่า

วิธีการแบ่งสินสมรสที่ควรศึกษาเพิ่มเติม นอกเหนือจากหลักการพื้นฐานในการแบ่งสินสมรสดังที่ได้กล่าวมาแล้ว ยังมีรายละเอียดอื่นๆ ที่คู่สมรสควรศึกษาเพิ่มเติม เพื่อให้การแบ่งสินสมรสเป็นไปอย่างราบรื่นและเป็นธรรมมากที่สุด ได้แก่

• กรณีคู่สมรสมีบุตรร่วมกัน 

หากคู่สมรสมีบุตรร่วมกัน ศาลอาจกำหนดให้ทรัพย์สินบางรายการเป็นของบุตรตามส่วนแทนอีกด้วย นอกเหนือจากการแบ่งสินสมรสให้แก่สามีภรรยา นอกจากนี้ยังต้องคำนึงถึงเรื่องการเลี้ยงดูและสวัสดิภาพของบุตรเป็นสำคัญด้วย เช่น ใครควรเป็นผู้ปกครองหรือดูแลบุตรหลังหย่าร้าง และอีกฝ่ายต้องจ่ายค่าเลี้ยงดูบุตรเป็นจำนวนเท่าใด เป็นต้น

• ลำดับชั้นในการรับมรดก 

ตามกฎหมาย คู่สมรสที่หย่าร้างกันจะไม่มีสิทธิรับมรดกจากกันและกันอีกต่อไป จึงเสมือนหนึ่งว่าความเป็นทายาททางกฎหมายได้สิ้นสุดลง ดังนั้นเมื่อมีการหย่าร้างกัน หากมีโฉนดที่ดิน บ้านหลังหรือกองมรดกที่เป็นกรรมสิทธิ์ของคนใดคนหนึ่งในคู่สมรส การแบ่งสินสมรสก็ต้องคำนึงถึงประเด็นเรื่องลำดับชั้นในการรับมรดกด้วย

• หนี้สินระหว่างการสมรส 

ไม่ใช่เพียงทรัพย์สินเท่านั้น แต่หนี้สินที่เกิดขึ้นในระหว่างสมรสก็ต้องนำมารวมและแบ่งปันกันเช่นกัน เช่น หนี้สินจากการกู้ยืมเงินเพื่อซื้อบ้าน หนี้บัตรเครดิต หนี้จากการประกอบธุรกิจ เป็นต้น หนี้สินเหล่านี้คู่สมรสจะต้องแบ่งกันรับผิดชอบตามสัดส่วน เว้นแต่จะมีข้อตกลงหรือเงื่อนไขพิเศษเกี่ยวกับการรับผิดชอบหนี้สิน

• การรักษาสิทธิในทรัพย์สินของตนเอง 

นอกเหนือจากสินสมบัติของตนฝ่ายเดียวตามมาตรา 1472 แล้ว แต่ละคนยังมีสิทธิที่จะรักษาทรัพย์สินบางรายการของตนเองไว้ เช่น ทรัพย์สินที่ได้มาจากการขายหรือแลกเปลี่ยนทรัพย์สินเดิมของตนเอง ดอกผลของสินสมบัติของตนเอง เป็นต้น คู่สมรสต้องพยายามรักษาสิทธิในทรัพย์สินเหล่านี้เพื่อไม่ให้ถูกนับรวมอยู่ในสินสมรสที่ต้องแบ่งกัน

• การใช้ประโยชน์จากทรัพย์สินร่วมกันอย่างเป็นธรรม 

หากมีทรัพย์สินบางรายการที่ไม่สามารถแบ่งแยกได้ เช่น บ้านหลังเดียวกัน สามีภรรยาอาจต้องกำหนดวิธีการใช้ประโยชน์และความเป็นเจ้าของร่วมกัน โดยคำนึงถึงความเป็นธรรมและค่าใช้จ่ายในการดูแลบำรุงรักษาทรัพย์สินนั้นด้วย เพื่อไม่ให้เกิดข้อพิพาทในภายหลัง

จากรายละเอียดต่างๆ ข้างต้น จะเห็นได้ว่ากระบวนการแบ่งสินสมรสเมื่อหย่าร้างนั้นค่อนข้างมีความละเอียดอ่อนและซับซ้อน คู่สมรสที่กำลังจะหย่าร้างจึงควรศึกษาหลักเกณฑ์และวิธีปฏิบัติต่างๆ เหล่านี้ให้เข้าใจเสียก่อน เพื่อให้การแบ่งสินสมรสเป็นไปอย่างยุติธรรมและราบรื่น อีกทั้งยังช่วยป้องกันไม่ให้เกิดข้อพิพาททางกฎหมายในภายหลังอีกด้วย

ในกรณีที่มีข้อสงสัยหรือข้อถกเถียงเกี่ยวกับการแบ่งสินสมรส เราขอแนะนำให้ปรึกษาทนายความหรือผู้เชี่ยวชาญด้านกฎหมายครอบครัวเพื่อให้คำปรึกษาที่เหมาะสม เนื่องจากกฎหมายอาจมีเงื่อนไขหรือข้อยกเว้นบางประการ ซึ่งผู้เชี่ยวชาญจะสามารถช่วยวิเคราะห์และให้คำแนะนำที่ดีที่สุดสำหรับแต่ละกรณีได้ การปรึกษาผู้รู้จะช่วยลดความเสี่ยงในการเสียสิทธิหรือเสียเปรียบจากการแบ่งสินสมรสได้เป็นอย่างมาก

สุดท้ายนี้หวังว่าบทความนี้จะช่วยคลายข้อสงสัยว่าสินสมรส คืออะไร แบ่งยังไงเมื่อหย่าตามหลักกฎหมาย ซึ่งเป็นประเด็นสำคัญที่คู่สมรสที่กำลังจะหย่าร้างควรต้องศึกษาและทำความเข้าใจให้ดี เพื่อให้การดำเนินการในส่วนนี้เป็นไปอย่างราบรื่น เที่ยงธรรม และเป็นประโยชน์สูงสุดต่อทุกฝ่าย